Texti greinar sem birtist í Morgunblaðinu.
—–
Ríkisstjórninni ber að tryggja frelsi, mannréttindi og rétta stjórnskipan, veita læknisþjónustu, verja minnihlutann – og tryggja afkomu þjóðfélagsins.
Hversu lengi samþykkir þjóðin að búa við stjórnarhætti sífelldrar undantekningar; undantekningar frá lýðræði, frelsi og mannréttindum, sem upphaflega var gripið til vegna neyðar og óvissu, en verður ekki réttlætt lengur?
Vatnaskil
Síðsumars varð grundvallarbreyting í Covid-baráttunni. Þá var þjóðin fullbólusett og nýtt „eðlilegt ástand“ skapaðist, væntanlega til frambúðar. Danir hafa nú aflétt öllum takmörkunum vegna faraldursins með þeim orðum að eftir bólusetningu sé samfélagslegi kostnaðurinn við lokanir meiri en af yfirferð faraldursins.
Sjá má í útlínur nýs eðlilegs ástands, þar sem faraldurinn gengur aftur og aftur yfir í nýjum afbrigðum, en síendurteknar bólusetningar með sínýjum bóluefnum draga úr alvarleika veikinda. Þá eru komin fram lyf sem milda veikindin.
Undantekningin verður regla
Við þessi vatnaskil hvarf réttlætingin fyrir undantekningunni. Ef íslensk stjórnvöld ætla að framlengja hömlur á frelsi og stjórna áfram með alræðisaðferðum þá hefur undantekningin orðið að reglu sem vandséð er við hvaða skilyrði verður felld.
Þessu hafa fræðimenn líkt við þróunina í Þýskalandi upp úr 1933 þegar Hitler lýsti yfir ástandi undantekningar sem síðan stóð í tólf ár, án þess að hann ógilti Weimar-stjórnarskrána formlega, en afnam í raun öll ákvæði hennar um frelsi, mannréttindi og stjórnarhætti skilmerkilega (byggt á Agamben, 2021).
Meðferð valds
Valdhafar verja fyrst og síðast völd sín, þótt líf og heilsa almennings kunni að vera þeim hugstæð, sérstaklega þó þegar þessi atriði styðja hvort annað. Því hefur ríkisstjórn Íslands beitt heilsuterror og tæknitrúarbrögðum til að undirbyggja stuðning við hið nýja stjórnkerfi. Í múgæsingu nýju trúarbragðanna krefst almenningur meiri takmarkana og fagnar tilkomu alræðis framkvæmdarvaldsins sem tilkynnir reglulega hvaða réttindi eru tekin af fólk og ríkið heldur kerfinu uppi með lögregluvaldi og afnámi á réttinum til einkalífs.
Þetta ástand, sem virðist vera að brotna upp, hefur verið viðvarandi víðast hvar og setur framtíðs vestræns lýðræðis í uppnám. Veruleg hætta er á að ekki verði snúið að öllu leyti til baka.
Heilbrigðisráðherra er ábyrgur fyrir þeim ákvörðunum sem teknar hafa verið og honum ber sem framkvæmdarvaldi að fara eftir stjórnsýslureglum; flestar hafa þær þó verið brotnar. Í þessu efni mæta stjórnvöld oftast sjálfum sér; ef úrlausn hefur byggst á villandi forsendum verður í framhaldinu erfitt að taka á andstæðum eða hliðstæðum málum. Baráttan við faraldurinn er langhlaup, en aðgerðirnar voru og eru skammtímalausnir í falskri von um að fyrra ástand komi aftur. Líta hefði mátt til hófstilltrar valdbeitingar Svía.
Skyldur til heilbrigðisþjónustu
Ríkinu ber að veita íbúum heilbrigðisþjónustu og gildir þá einu hvort harðir sjúkdómar ganga yfir eða ekki. Það hefur ríkið gert í meira en öld. En Landspítalinn neitar að þjóna almenningi vegna Covid-19; læknar hans koma reglulega í fjölmiðla og segjast hvorki geta né vilja þjóna vegna faraldursins.
Ef við ræðum málið ekki sem uppreisn og minnumst ekki á kúgunaraðstöðu Landspítalans gagnvart ríkinu, þá berast böndin aftur að ábyrgð heilbrigðisráðherra. Hann á að sjá til þess að þjónusta sé til staðar í því umfangi sem sjúkdómar og aðstæður kalla á og hefur í þessu máli haft hálft annað ár til stofna afkastamikla sóttvarnadeild, helst utan Landspítalans til að dreifa sýkingaráhættu og af fyrrgreindum ástæðum. Það hefur ráðherrann ekki gert og vanræksla hans er á þeim skala að honum ber að víkja. Þetta þykja hörð orð, jafnvel þegar árangri stjórnmálamanns er stórlega áfátt, en nútímaþjóðfélag án viðeigandi framboðs á heilbrigðisþjónustu fær ekki staðist.
Önnur atriði
Hér verður fjármálahlið málsins ekki reifuð svo sem skyldur ríkisstjórnarinnar til að brauðfæða þjóðina, halda uppi atvinnu og tekjustigi allra aðila og þá einnig að hafa opin landamæri séu það forsendur tekjuöflunar þjóðar hennar.
Óbólusettir eru orðnir „hinir líkþráu“ á Vesturlöndum og njóta ekki mannréttinda og eiga ekki að gera það samkvæmt sumum ráðgjöfum ríkisstjórnarinnar. Alvarleg brot á sjálfsákvörðunarréttinum virðast fram undan og er þetta meðferð á fólki sem engan hefði órað fyrir.
Tölfræðingar hafa notað hvert tækifæri til að sveigja niðurstöður aðheilsuterrornum. Eldra fólk sem áður dó vegna elli og sjúkdóma en féll að lokum frá vegna lungnabólgu deyr nú eðlilega úr Covid-19. Enginn bar þó áður fram tölfræði lungnabólgunnar. Við yfirferð faraldursins í Svíþjóð hafa ekki fleiri dáið en í meðalári.
Lokaorð
Mikilvægt er að gera upp tímabil undantekningarinnar. Þó er ljóst að samfélagslegi kostnaðurinn verður lengi að koma fram, ofbeldið á heimilunum sem rekja má til lokunar bara, sem er kannski ógeðfelldasta og hæsta kaupverð undantekningarinnar, gæti komið fram þegar þolendurnir verða komnir yfir miðjan aldur.
Reikna má með að núverandi ríkisstjórn fái slæma útreið þegar frá líður, þótt hún hafi skákað með vinsældir sínar allt kjörtímabilið í skjóli ofsahræðslu almennings, og hún lifi jafnvel af komandi kosningar með sama móti.